zaterdag 7 november 2015

Neutraal Moresnet : ministaatje bij het Vierlandenpunt

Voormalig Vierlandenpunt bij Vaals
Wie de grenspaal op het huidige Drielandenpunt bij Vaals goed bekijkt, ziet in het plaveisel rondom de paal in het Belgische gedeelte een merkwaardige taartpunt aangegeven. Dit markeert de plek waar tussen 1816 en 1919 de landsgrenzen van het ministaatje Neutraal Moresnet lagen. 

Het Drielandenpunt is dus een tijd lang een Vierlandenpunt geweest. Hoewel dit voor velen onbekende landje geen hoofdrol heeft gespeeld in de Eerste Wereldoorlog, heeft die oorlog wel een grote rol gespeeld in de ruim honderdjarige geschiedenis van het dwergstaatje en het gebied rondom het huidige drielandenpunt.

Het ontstaan van Neutraal Moresnet was een direct gevolg van het Congres van Wenen. Na de val van Napoleon, moesten in 1816 de grenzen in Europa opnieuw vastgesteld worden. Over een zinkmijn bij het dorpje Kelmis konden Nederland en Pruissen het niet eens worden. Zink was een belangrijke industriële grondstof. Beide landen gunden elkaar de zeggenschap over de mijn niet. De oplossing werd dus bedacht achter de tekentafel: een ministaatje, een 'taartpunt' van 344 hectare, met kaarsrechte grenzen. Het staatje bestond uit niet veel meer dan het dorp Kelmis en de zinkmijn Vieille Montagne en stond onder gezamenlijk bestuur van een Nederlandse en een Pruisische gouverneur. Vanaf 1839 werd de Nederlandse gouverneur vervangen door de Belgische.

Mijn interesse voor dit geheimzinnige landje werd eind jaren '80 gewekt door een aflevering van De Wereld van Boudewijn Buch uit 1998 (zie onder). Ik was meteen gefascineerd door dit kleine staatje, maar ik kwam erachter dat er heel weinig over geschreven was. Een jaar of tien geleden  gingen Karen en ik voor het eerst op een soort 'bedevaart-vakantie' in de buurt van het Drielandenpunt en toen heeft het het Neutraal-Moresnet-virus definitief toegeslagen.

'Taartpunt' Neutraal Moresnet
Neutraal Moresnet had bijna alles wat een echt land had: een eigen vlag, een eigen volkslied, eigen geld en eigen postzegels, al hoewel die laatste maar enkele dagen in omloop zijn geweest. Er was in eerste instantie geen dienstplicht (de veldwachter was leger en politie in één!) en het was toegestaan om sterke drank te stoken. Geen wonder dus dat het inwonertal binnen een paar jaar vertienvoudigde van 256 tot 2572. Vanwege de ligging en de neutrale status van het landje werden zelfs pogingen ondernomen  om van Neutraal Moresnet de eerste Esperanto-staat ter wereld te maken. Dokter Molly, als arts verbonden aan de zinkmijn, was een fanatiek aanhanger van deze universele taal. 

Aftocht van Duitse troepen in 1918
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gooide echter roet in het eten. 
Op 4 augustus 1914 marcheerden duizenden Duitse soldaten vanuit Aken over de Lütticherstrasse (de huidige N3) richting Luik om daar de forten aan te vallen. Gedurende de oorlog was Neutraal Moresnet door de Duitsers bezet. Qua loyaliteit werden de inwoners heen en weer geslingerd tussen Duitsland en België. Toen de oorlog op 11 november 1918 eindigde, zagen ze de Duitse soldaten opnieuw door de Lütticherstrasse trekken. Nu, verslagen, op de terugweg richting Duitsland. In het Vredesverdrag van Versailles werd bepaald dat Neutraal Moresnet werd opgeheven en bij België werd gevoegd. Het einde van de Eerste Wereldoorlog betekende dus ook het einde van dit merkwaardige landje.

Grenspaal van Neutraal Moresnet in Kelmis
Van Neutraal Moresnet is vandaag de dag niet veel meer terug te vinden. Wel is er een kaarsrecht wandelpad vanaf het Drielandenpunt naar het Belgische dorpje Kelmis, langs de grenspalen van Neutraal Moresnet. Dit pad vormde vroeger de grens met Duitsland. Nagenoeg alle grenspalen, voorzien van Romeinse cijfers, staan er nog. In het dorp Kelmis bevindt zich bovendien nog het Göhltalmuseum; een klein, enigszins gedateerd museum, dat geheel in het teken staat van het voormalige Neutraal Moresnet. 

Een ander bijzonder aandenken aan Neutraal Moresnet is te vinden in het restaurant van de Belgische Boudewijntoren, vlak naast het Drielandenpunt. Daar wordt in het 'drielandenbier' 3-Schténg (3 stenen) geschonken. Het etiket op de fles vertelt in Limburgs dialect de geschiedenis van het neutrale staatje. Het bier wordt gebrouwen bij brouwerij Grain d'Orge in Hombourg, net over de grens. Als je geluk hebt, zijn er in de rommelige souvenirshop naast het restaurant op het Drielandenpunt losse flesjes 3-Schténg te koop. Als je héél veel geluk hebt, kun je zelfs het karakteristieke houten kratje erbij kopen. Maar voor wie geen geluk heeft: rij even een kwartiertje door naar het dorpje Aubel in België. Daar bevindt zich de slijterij Stassen Vin, waar ze alle regionale en andere Belgische biersoorten verkopen!




N.B. Deze blog is een verkorte bewerking van mijn artikel 
Het vergeten land Neutraal Moresnet (1816-1919) : Dwergstaatje tussen Wenen en Versaillesin de Kroniek 1914-1918, deel 31, uitgegeven door de SSEW, verschenen op 6 november 2015.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten